EEN AFGEKOPPELDE BASILIEK
VOOR WATERLOPEN ZONDER RIOOLWATER
Een icoon als voorbeeld voor de rest van de stad
Enig idee hoe groot het dak van de basiliek van Koekelberg is? Het is groot, zeer groot. Wanneer het regent valt er dan ook zeer veel regen op. En die regen, die stroomt allemaal rechtstreeks naar de riolering, die zijn we kwijt. Wil nu dat het gras rond de basiliek er elke zomer goud en dor bijligt door een gebrek aan water. Maar belangrijker, Brussel heeft last van te veel regenwater in de riolering, riooloverstorten vervuilen 6 keer per maand de Brusselse waterlopen.
Gelukkig is er een oplossing, een oplossing die zorgt voor minder riooloverstorten, minder overstromingen, meer waterinfiltratie in de grond en het sparen van kraantjes water: het afkoppelen van het dak van de riolering. En de afkoppeling van zo’n iconisch dak zou jaren dienst doen als voorbeeld voor de rest van de stad.
Met dit voorbeeld willen we duidelijk maken dat bestaande daken moeten afgekoppeld worden, niet alleen de daken van nieuwbouw- en renovatieprojecten. Alleen zo kan Brussel een veerkrachtige en speelse sponsstad worden met propere en gezonde waterlopen.
Waarom we bestaande daken moeten afkoppelen
Brussel heeft historisch gezien een éénpijpsysteem, wat betekent dat schoon regenwater, dat de bodem zou kunnen voeden of stedelijke ecosystemen ten goede zou kunnen komen, vermengd raakt met afvalwater. Het resultaat? Bijna 10 miljoen m³ afvalwater wordt elk jaar in onze rivieren en kanalen geloosd. Daarbovenop zorgt klimaatverandering voor hevigere regenval en komen overstromingen steeds vaker voor. Tegelijkertijd wordt steeds meer van het stadsoppervlak bedekt met bestrating, daken en parkings, waardoor het water nergens anders heen kan dan het riool in. Dit alles leidt tot ongezonde waterwegen, terwijl die net een bron van verkoeling zouden kunnen zijn tijdens hete zomers, het hele jaar door recreatiemogelijkheden zouden kunnen bieden en een verbinding met biodiversiteit in het hart van de stad zouden kunnen vormen.
Toenemende oppervlakteverharding
In de afgelopen 50 jaar is het aandeel verharde oppervlakken in het Brussels Gewest drastisch toegenomen (van 26% naar 53,2%). Daardoor komt bij elke regenbui ons rioleringsstelsel en de waterzuiveringsinstallaties onder druk te staan. Het systeem is niet ontworpen voor zo’n grote hoeveelheid afstromend water en bezwijkt onder de last, met als gevolg dat vervuild water rechtstreeks in onze waterlopen wordt geloosd.
Nieuwe gebouwen moeten voldoen aan strengere regels rond regenwaterbeheer, maar Brussel vernieuwt zichzelf slechts met ongeveer 2% per jaar. We kunnen het ons niet veroorloven om te wachten. Als we deze tien jaar écht verandering willen, moeten we aan de slag met wat er al is: bestaande gebouwen, infrastructuur en openbare ruimtes. Alleen dan kunnen we het aantal overstorten van afvalwater tot bijna nul terugbrengen. Parijs heeft dat doel vorig jaar bereikt en nu is zwemmen in de Seine weer mogelijk, na meer dan 100 jaar verbod.
Kaarten van Leefmilieu Brussel
De Basiliek van Koekelberg: Een baken van verandering
Is er een betere plek om te beginnen dan met één van de meest iconische monumenten van Brussel? De Basiliek van Koekelberg! Het gebouw is niet alleen monumentaal van schaal, maar wordt ook omringd door een uitgestrekt open park, een perfecte locatie om op een gedurfde en zichtbare manier het beheer van regenwater te herdenken.
Samen met Kollektif Landscape herbedachten we de basiliek en haar omgeving als een plek waar water, gemeenschap en erfgoed samenkomen. Een publieke ruimte die regen viert in plaats van het te verbergen. Dít is hoe een iconische regenwaterafkoppeling eruitziet:
Visuals by Kollektif Lanscape
Wanneer het regent:
Een landschap dat leeft
Stel je voor: je staat binnen in de basiliek terwijl de regen uit de hemel begint te vallen. In plaats van te verdwijnen in ondergrondse buizen, stroomt het regenwater zachtjes door een zichtbaar en functioneel landschap.
- Een regenwatertank slaat water op voor de gemeenschapsmoestuin.
- Een wadi (regen- of infiltratietuin) filtert en vertraagt de afstroming.
- Een amfitheater verandert tijdens stortbuien in een tijdelijk bassin dat water opvangt voordat het in de grond sijpelt.
- Een infiltratiesleuf slingert door het park en creëert micro-ecosystemen.
- Een waterspeelplein maakt van regen plezier, kinderen spelen in zachte stromingen, ontworpen om te leren en te genieten.
Regen wordt niet langer verborgen. Het is aanwezig, gevierd en nuttig.
Wanneer de zon schijnt:
Een gemeenschapstuin komt tot leven
Op droge dagen transformeert de ruimte in een levendig sociaal landschap:
- Het amfitheater wordt een podium voor ontmoetingen en verhalen.
- De gemeenschapsmoestuin bloeit dankzij opgevangen regenwater.
- De speeltuin nodigt uit tot verbinding via spel rond water.
- De hele omgeving wordt een bestemming in plaats van een doorgangszone: een plek om elkaar te ontmoeten, te verblijven en te leren over het gebouw en zijn rol in de toekomst van de stad.
Vandaag is deze plek een vlak, weinig gebruikt grasveld. Waarom zouden we het niet omvormen tot een levend park, waar natuur, mensen en geschiedenis samenkomen?
Hoe vertaalt deze afkoppeling zich in cijfers?
Het dak van de Basiliek van Koekelberg beslaat maar liefst 7.800 m² (en dat is zonder rekening te houden met het grote, verharde oppervlak rond de basiliek). Om het dak volledig af te koppelen van het rioleringssysteem, moet de infiltratie-infrastructuur bestand zijn tegen een storm met een terugkeerperiode van 100 jaar, een serieuze uitdaging.
Gelukkig ligt er 25.000 m² open grasland rond de basiliek. Volgens de Brusselse regenwatercalculator is slechts 1.600 m² infiltratie-oppervlak nodig om de afstroming op te vangen, dat is amper 6% van de beschikbare groene ruimte. Zelfs als we de zones met ondergrondse tunnels onder het gras uitsluiten, blijft er nog steeds ruim voldoende ruimte over.
Met andere woorden: deze ogenschijnlijk grootschalige afkoppeling is perfect haalbaar!
Kaart van Brussel door Robert Littleford, April 2016 uitgave
Van één icoon naar vele: Een stedelijke visie
Koekelberg kan slechts het begin zijn. Wat als we andere iconische plekken in Brussel ook zouden afkoppelen?
- Het Koninklijk Paleis
- Het Justitiepaleis van Brussel
- Onze vele kerken en publieke pleinen
- En de daken van particuliere woningen
Al deze daken vormen samen een enorm oppervlak met het potentieel om water op te vangen, op te slaan, te hergebruiken en te laten infiltreren. Door te starten met het iconische, kunnen we anderen inspireren. Terwijl voor ons schone en gezonde waterwegen het belangrijkste doel zijn, leidt het afkoppelen van regenwater van de riolering ook tot klimaatadaptatie en kan Brussel zich profileren als een Europese koploper in duurzaam stedelijk wonen.
Laten we dit waarmaken
Zo’n project heeft steun nodig: van burgers, lokale en regionale overheden, en van iedereen die gelooft dat Brussel het voortouw kan nemen. Het afkoppelen van de basiliek van Koekelberg is meer dan een technische oplossing. Het is een verhaal. Een symbool. Een verandering. Laten we het werkelijkheid maken. En laat ons weten of jij het idee steunt.
Een mooi voorbeeld - Kopenhagen
“Het was moeilijk, maar het is gelukt,” met deze woorden beschrijft Lykke Leonardsen, Hoofd Directeur Resilient and Sustainable City Solutions van de stad Kopenhagen, hoe zij samen met alle betrokkenen en burgers het Cloudburst Management Plan hebben ontwikkeld. Het werd een ambitieus plan van 1,6 miljard euro voor stedelijk regenwaterbeheer en werd in gang gezet na een enorme overstroming van de stad in 2011. 350 verschillende projecten verspreid over de hele stad zullen de stad in de toekomst beschermen tegen overstromingen. Verschillende parken worden regenparken, straten worden regenstraten en aan het einde van het traject zullen enkele tunnels het water onder het stadscentrum naar de haven leiden. Het mooiste aan het plan is dat Kopenhagen dit als een kans gebruikt om bovenop de extra groene gebieden ook nieuwe kwalitatieve openbare ruimtes voor de inwoners te creëren. In deze video zie je Lykke het plan presenteren op onze conferentie in 2023.
Wist je dat?
Het park rond de basiliek was ooit één grote groententuin!