Lozing van Brussels rioolwater in het kanaal en de Zenne
In de nabije toekomst wordt de Brusselse rivier de Zenne in het Maximiliaanpark opengelegd. Samen met de uitbreiding van het park zal dit een plek creëren waar mensen dicht bij natuur en water kunnen zijn in de stad. Dit is ook een symbolische actie om te breken met de fouten van het verleden toen de Zenne gebruikt werd als openlucht riolering en ze dichtgelegd moest worden 150 jaar geleden. Maar is de Zenne vandaag klaar om opengelegd te worden in het centrum van de stad? Is ze vrij van rioolwater lozingen? Het antwoord is nee, de Zenne en het kanaal worden het hele jaar door bij regenweer vervuild met rioolwater via de overlopen van de riolering. Deze lozingen zijn een groot milieuprobleem die het ecosysteem aantasten, de zuurstofgraad in het water doen dalen en plastic afval en telkens een bom aan microplastics de natuur in injecteren. Bovendien kan dit ook gezondheidsproblemen veroorzaken voor mensen.
Aantal lozingen te Sainctelette:
2020:
Naar het kanaal: 21 dagen
Naar de Zenne: 79 dagen
Neerslag: 753 mm
2021:
Naar het kanaal: 19 dagen
Naar de Zenne: 100 dagen
Neerslag: 1058 mm
2022:
Naar het kanaal: 19 dagen
Naar de Zenne: 80 dagen
Neerslag: 637 mm
2023:
Naar het kanaal: 32 dagen
Naar de Zenne: 66 dagen
Neerslag: 1011 mm
Wil je meer weten over de evolutie van de overstorten door de jaren heen? Meer informatie vind je aan het einde van dit artikel.
Aantal lozingen in september 2024
Sainctelette:
Maalbeek:
De aanleiding voor de riooloverstorten zijn de keuzes uit het verleden voor een unitair rioleringsysteem waarbij vervuild water en regenwater in dezelfde rioleringsbuis terechtkomen en de keuze om al het regenwater aan te sluiten op deze riolering. Al het regenwater van de daken, straten en pleinen in de hele stad stromen rechtstreeks naar de riolering. Bij de iets intensere regenbuien kan de riolering de hoeveelheid water niet aan en stroomt het rioolwater dan ongezuiverd over in de Zenne en het kanaal. Dit gebeurt zo’n 80 à 100 dagen per jaar en we spreken in totaal over een volume van 10 miljoen m3 geloosd rioolwater per jaar naar de Zenne en het kanaal samen. Om dit in perspectief te plaatsen, Parijs loost vandaag 2 miljoen m3 rioolwater per jaar naar de Seine en Kopenhagen 3 miljoen m3 naar zijn waterlopen en haven. Beide steden gaan dit binnenkort zelf naar nul herleiden.
Bovenop de 10 miljoen m3 rioolwater in Brussel komt nog 6 miljoen m3 rioolwater dat bij regenweer via het waterzuiveringsstation via de regenwaterstraat slechts licht gezuiverd in de Zenne wordt geloosd aangezien het zuiveringsstation de grote hoeveelheid water ook niet aankan. In vergelijking wordt in Brussel jaarlijks 125 miljoen m3 water gezuiverd, de riooloverstorten zijn daar dus ongeveer 10% van. Het aansluiten van regenwater op de riolering is niet alleen een fout uit het verleden, het gebeurt vandaag nog steeds. Mooie voorbeelden daarvan zijn het recentelijk heraangelegde Rogier plein, Jourdan plein en de Antwerpse Poort. We schreven al een Open Brief in 2021 en een Open Video-Brief in 2022 naar de Brusselse regering om de situatie aan te kaarten en te vragen naar meer ambitie om de problematiek aan te pakken. De brieven werden ondertekend door zeer veel andere organisaties. Ook publiceren we maandelijks het aantal riooloverlopen en kan je op onze homepage live volgen of de riolen overlopen of niet.
Video van lozing rioolwater in het kanaal (Sainctelette)
In Brussel zijn er ongeveer 100 overlopen waarvan er drie verantwoordelijk zijn voor 75% van het geloosde volume rioolwater. Dit zijn de overlopen Sainctelette (Paruck), Molenbeek en Maalbeek. Laten we die van Sainctelette eens van dichterbij bekijken. Wanneer het regent komt al het regenwater in de riolering terecht en stijgt het waterniveau in de riolering. Wanneer het rioolwater een bepaald niveau bereikt stort het over in de Zenne via de overloop en een sifon die onder het kanaal door passeert. Deze sifon is de initiële rioolbuis die het rioleringssysteem verbond met de Zenne voordat de twee waterzuiveringsstations aangelegd werden in 2000 en 2007. Ja, tot 2007 liep het grootste deel van het Brussels rioolwater ongezuiverd naar de rivier. Wanneer het waterniveau in de riolering blijft stijgen, ondanks de lozing naar de Zenne, wordt het tweede veiligheidsniveau bereikt en stroomt het water rechtstreeks naar het kanaal. En dit gebeurt zonder rooster of enig tegenhouden van afval waardoor alles, ratten inclusief, terechtkomt in het kanaal samen met het vervuild water.
Schematische weergave van de Sainctelette overloop (Paruck).
Hoe ziet een riooloverloop er eigenlijk van binnen uit?
Evolutie van de riooloverstorten
Om het aantal overlopen in kaart te brengen tellen we het aantal dagen dat de overloop in werking treedt met een significant debiet. Het kan dus zijn dat de overloop meerdere keren in 1 dag rioolwater loost maar dit wordt als 1 evenement geteld. In 2022 vonden er +-7 rioollozingen per maand plaats naar de Zenne terwijl een riooloverstort normaal slechts enkele keren per jaar zou gebruikt mogen worden. Soms gaan deze lozingen door gedurende ettelijke uren.
Verbeteringen aan de overstortinfrastructuur kunnen de hoeveelheid overstorten verminderen. Zo werd in 2020 de drempel van de Maalbeekoverstort verhoogd, waardoor het aantal overstorten daalde van 87 in 2019 naar 33 in 2021. Ook de Sainctelette-overstort naar de Zenne is in 2022 verbeterd en heeft de overstorten drastisch verminderd, zoals te zien is in de grafiek. Deze verbeteringen zorgen ervoor dat er meer rioolwater in de riolen blijft en vergroten zo de hoeveelheid rioolwater die bij de waterzuiveringsinstallaties terechtkomt, wat kan leiden tot meer overstorten bij de zuiveringsinstallaties zelf. Vandaag lozen de zuiveringsinstallaties jaarlijks al 6 miljoen m³ rioolwater naar de Zenne.
De hoeveelheid overstorten is natuurlijk gecorreleerd met de hoeveelheid en de verdeling van de regen die dat jaar is gevallen. 2023 was een zeer nat jaar en daardoor namen de overstorten naar het kanaal toe. 2021 was ook een erg nat jaar, maar dit had geen invloed op het aantal overstorten naar het kanaal, wat verklaard kan worden door het feit dat het meer regende, maar de regen was verspreid over meer dagen en er waren dus minder extreme regenbuien die tot overstorten leidden.
Wat is de oplossing?
Om een antwoord te bieden op deze vraag organiseerden we op 6 maart 2023 een conferentie met sprekers uit Kopenhagen, Parijs, Londen en Brussel. Het probleem van riooloverstorten en overstromingen is niet alleen een Brussels probleem. Parijs heeft zich het doel gezet de Seine zwemklaar te maken voor de Olympische Spelen tegen 2024, meerdere zwemdisciplines zullen doorgaan in de rivier. Daarvoor werken ze vandaag hard om tegen dan het aantal rioollozingen tot nul te herleiden met een plan dat 1,2 miljard euro kost. London heeft vandaag te kampen met een jaarlijks overstort volume van 110 miljoen m3. Hiervoor bouwen ze huidig een Super Sewer onder de stad die klaar moet zijn tegen 2025 en 5 miljard euro zal kosten. De grote rioolbuis zal het overstortvolume met 95% verminderen tot 5 miljoen m3 per jaar. Kopenhagen loost jaarlijks 3 miljoen m3 rioolwater in de natuurlijke omgeving. Maar een grotere zorg zijn overstromingen zoals de overstroming van 2011 die 1 miljard euro aan schade veroorzaakte. Daarvoor ontwikkelde de stad het Cloudburst Management Plan, een ambitieus plan met een kostprijs van 1,5 miljard euro. 350 verschillende projecten doorheen de hele stad moeten de stad beschermen tegen overstromingen en riooloverstorten terwijl tegelijkertijd nieuwe kwalitatieve openbare ruimte gecreëerd wordt.
Hoe ziet een stormbekken eruit?
In tegenstelling tot deze buitenlandse steden stelt Brussel zichzelf nog geen specifiek doel voor ogen om de 10 miljoen m3 aan overstorten te verminderen tegen een bepaalde datum. Er wordt wel gesleuteld aan de riooloverstorten, er worden studies uitgevoerd om stormbekkens eventueel op een dynamische manier te gaan gebruiken en er wordt gesproken over geïntegreerd waterbeheer. Er is ook het Waterbeheerplan, waar zeer hard aan gewerkt is, dat tegemoet moet komen aan de Europese eis dat alle waterlopen tegen 2027 de goede chemische en ecologische toestand moeten bereiken. Dat zal Brussel niet halen en waarschijnlijk ook niet tegen 2033, de volgende deadline. Het plan stelt zeer veel maatregelen voor zonder echt specifieke projecten in die straat of dat plein of dat stormbekken. Het plan is ook opgesteld door de gewestelijke actoren, de gemeentes lijken erin te ontbreken, zij stellen hun eigen plannen voor zoals de Stad Brussel die bv. 250.000 m2 daken van de riolering wil afkoppelen tegen 2030. Gezien de ingewikkelde structuur van Brussel met 19 gemeentes lijkt het onmogelijk om één plan op te stellen voor de hele stad. Ondertussen zal de klimaatverandering zorgen voor intensere regenbuien en zal het probleem alleen maar groter worden.
Wie zal zich opwerpen om de hele stad te verenigen achter een gemeenschappelijk ambitieus doel?