Waar blijft al dat afval in het kanaal vandaan komen? En wat kunnen we eraan doen?
Jaar na jaar blijft het volume zwerfvuil in onze straten stijgen. Is dit te linken aan de stijgende plasticproductie? Of is dit de fout van de industrie en de supermarkten die zich blijven verzetten tegen striktere milieumaatregelen? Waar loopt het mis en is er nog een uitweg uit deze plastic catastrofe?
In oktober 2020 deden we onderzoek naar wie eigenlijk de echte vervuilers zijn van het kanaal te Brussel. Waar blijft al dat verpakkingsmateriaal vandaan komen. We kwamen tot een top 16 met de gekende grote bedrijven Coca-Cola, Mars, Mondelez, Pepsico, Nestle en Unilever aan de ene kant samen met alle grote supermarkten aan de andere kant. Wat de grote bedrijven betreft waren er geen verrassingen, dezelfde namen komen wereldwijd steeds als grootste vervuilers uit de telacties van cleanup organisaties. Coca-Cola staat al drie jaar op nummer 1 van de wereldwijde Brand audit van Break Free From Plastic.
Al deze bedrijven en supermarkten produceren single-use verpakkingen aan een ongezien tempo, de wereld wordt ermee overspoeld. Je kan geen wandeling maken in je straat, in de natuur, langs een rivier, op het strand, op vakantie of zwemmen in de zee of je wordt geconfronteerd met plastic afval. Inderdaad, dit probleem bekijk je best op wereldschaal, niet alleen op niveau van je stad, provincie of land. De hele wereld worstelt met dit probleem, sommige landen al meer dan andere. En de vervuilers zijn wereldwijd dezelfde.
Waar komt het idee van recycleren vandaan?
Vandaag is er veel aandacht voor de plasticvervuiling in onze straten en vooral de oceanen. Maar dat is niet de eerste keer. Toen plastic voor het eerst op grote schaal op de markt kwam, begon het ook onmiddellijk te verschijnen als afval in de straten. De publieke opinie in de VS begon in de jaren ’70 te kantelen tegen dit materiaal waar na gebruik niets mee gedaan kon worden. De plasticindustrie is miljoenen beginnen investeren in campagnes rond recycleren en campagnes die verklaarden dat mensen aan de oorzaak liggen van zwerfvuil dus dat zij het ook kunnen stoppen. Dit met het doel om de schuld bij de consument te leggen om zelf buiten schot te blijven zodat ze plastic konden blijven produceren. De campagnes rond recyclage moesten het idee de wereld insturen dat al het afval wel herbruikt zal worden, dat mensen zeker niet moesten stoppen met plastic kopen. Zoveel tientallen jaren later is slechts 9% van al het geproduceerde plastic wereldwijd gerecycleerd. En het grootste deel daarvan is slechts gedowncycled tot een minderwaardig product ipv het te recycleren tot hetzelfde product.
Wat speelt er zich af in Belgie?
De campagnes waren succesvol, plasticproductie bleef stijgen, vandaag wordt jaarlijks al 380 miljoen ton plastic geproduceerd, waarvan 40% voor single use plastics bestemd is. De wereld verdrinkt letterlijk in plastic. En niet alleen de plasticproductie ging door, de plasticlobby ging door met campagnes. Net zoals in België, de tactiek is overal dezelfde. Schuif recyclage naar voor als oplossing en leg de schuld voor zwerfvuil volledig bij de consument. In België worden de industrie en de supermarkten vertegenwoordigd door Comeos, Fevia en Fost Plus (verantwoordelijk voor de blauwe zak). Zij zetten sensibiliseringscampagnes op zoals De Mooimakers in Vlaanderen en Be Wapp in Wallonië of steunen cleanup organisaties. De focus van de campagnes ligt volledig op een mindshift met verhoogde boetes voor mensen die afval in straat gooien, meer handhaving, mensen oproepen om zelf afval te gaan rapen in hun straat en op recycleren. Als de mensen hun afval in de juiste vuilbak gooien, zorgen zij er wel voor dat het gerecycleerd wordt. Sinds kort hebben we ook de uitgebreide blauwe zak, zo kunnen we nog meer plastic recycleren en consumeren.
Versta ons niet verkeerd, we moeten zeker doorgaan met recycleren van glas, metaal, papier en plastic. De kostbare grondstoffen moeten herbruikt worden. Maar recyclage van plastic is niet het wondermiddel dat ons uit deze gigantische milieunachtmerrie zal halen aangezien een zeer groot deel van de plastic verpakkingen, in tegenstelling tot glas en metaal, niet recycleerbaar zijn en degraderen wanneer ze wel gerecycleerd worden. Bovendien wordt een groot deel van ons plastic verscheept naar armere landen waar het in het milieu terechtkomt en is het door de lage olieprijs goedkoper om nieuw plastic te produceren dan gerecycleerd plastic te gebruiken.
De industrie en supermarkten brengen vandaag een product op de markt en daar stopt hun verantwoordelijkheid, zeer makkelijk en goedkoop. In sommige landen betalen ze een bijdrage maar zijn ze niet zelf verantwoordelijk voor het ophalen en herbruiken van de verpakking zoals met herbruikbare verpakkingen wel het geval zou zijn. Bovendien verzetten ze zich met hand en tand tegen de invoering van statiegeld, tegen een verhoogd percentage van gerecycleerd plastic in hun verpakkingen en tegen een hogere financiële bijdrage voor het opruimen van hun verpakkingen. In Nederland is het bedrag dat geïnvesteerd is in campagnes tegen statiegeld de laatste tientallen jaren hoger dan het bedrag dat het de industrie zou kosten om statiegeld gewoon in te voeren, begrijpen wie begrijpen kan. In Belgie betaalt de industrie een bijdrage aan Fost Plus voor het ophalen van de blauwe zak volgens het principe van de vervuiler betaalt. Het initieel idee was nobel maar door de jaren heen is deze financiële bijdrage scheefgegroeid tot louter lobbygeld, met een vaste greep op de overheid als gevolg. Eerder probeerde deze al statiegeld in te voeren maar zonder succes. Nochtans is bewezen dat statiegeld op blikjes en plastic flessen, die 40% uitmaken van het zwerfvuil, zeer effectief is in het bestrijden van zwerfvuil. Inzamelpercentages van drankverpakkingen hoger dan 90% worden ermee bereikt met veel minder zwerfvuil als gevolg. Het is de eerste en logische stap in de strijd tegen plastic vervuiling en de overheid moet snel statiegeld invoeren.
Zijn de producenten en de supermarkten de enige slechteriken in dit verhaal?
De aandacht voor plastic vandaag is gefocust op het laatste stadium van zijn leven, wanneer het afval wordt in de straat of in zee. Maar plastic is vervuilend doorheen zijn hele levenscyclus. De basis van plastic ligt bij de petrochemie industrie, een minder zichtbare maar zeer belangrijke speler in het verhaal. De grondstof van al dat plastic is dan ook olie en gas, met een groter wordend aandeel van vervuilend en goedkoop schaliegas uit de Verenigde Staten. Door het groter bewustzijn rond de klimaatopwarming is de vraag naar olie gedaald door het gebruik van hernieuwbare energie en electrische auto’s. Wat doen deze oliereuzen dan om toch nog te kunnen blijven groeien? Ze zetten volledig in op het maken van de grondstof voor plastic, wat initieel een bijproduct was van de oliesector. Wereldwijd wordt de komende 5 jaar 340 miljard euro geïnvesteerd om deze verhoging van plasticproductie mogelijk te maken. De plannen van Ineos om een chemiefabriek te bouwen in de Antwerpse haven zijn een mooi voorbeeld van deze investeringen die ervoor moeten zorgen dat de plasticproductie verdubbeld de komende 10-15 jaar en verdrievoudigd tegen 2050. “Het is waanzinnig dat de plasticindustrie zich inbeeld dat ze hun uitstoot van CO2 kunnen verdubbelen wanneer de rest van de wereld zijn uitstoot probeert terug te brengen tot nul”, zegt Kingsmill Bond van Carbon Tracker. Alle geboekte vooruitgang in de strijd tegen de klimaatverandering zou teniet gedaan kunnen worden door de olie te gaan gebruiken om meer plastic te produceren.
Wat kunnen we doen?
De cirkel van single-use verpakkingen moet doorbroken worden door de verantwoordelijkheid voor het ophalen, recycleren en hergebruiken van de verpakkingen volledig bij de producenten en supermarkten te leggen, ze te verplichten in te zetten op herbruikbare verpakkingen en een verbod in te stellen op niet-recycleerbare verpakkingen samen met een verbod op de misleidende symbolen die laten uitschijnen dat een verpakking recycleerbaar is terwijl dat niet het geval is.
Als we op de industrie wachten om het goede te doen zal er nooit iets veranderen. Wil jij helpen? Laat je overheid weten dat je niet akkoord bent met de huidige situatie, vraag voor de invoering van statiegeld en steun initiatieven die hiervoor strijden.
Er bestaan ook een heleboel cleanup acties die een goede manier zijn van sensibiliseren en om de ernst van het probleem in te schatten. Maar we mogen er niet op rekenen als oplossing en, zonder de juiste informatie, kunnen ze zelf bijdragen aan het idee dat de enige verantwoordelijke voor deze vervuiling diegenen zijn die afval in de straat en natuur gooien. Wanneer je je aansluit bij een cleanup kijk dan eerst goed wie achter de organisatie zit en wat de insteek is van de cleanup.